MiPBP Kartuzy
O Bibliotece
Dziś jest 19.03.2024

Patron Biblioteki

Janusz Żurakowski
1914-2004

Patron Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej w Kartuzach od 2010 r.
Wniósł ważny wkład w promocję Kartuz na Kanadyjskich Kaszubach.
Ambitny, pracowity, zdeterminowany, odpowiedzialny, rozważny, błyskotliwy, nieustraszony,
skromny. Unikał rozgłosu i splendoru. Zawsze robił więcej niż od niego oczekiwano.
Napisał autobiografię pt. Nie tylko o lataniu, wydaną w 2002 r. przez Polski Fundusz Wydawniczy
w Kanadzie, na kartach której podsumował swoje bogate życie żołnierza, lotnika i osadnika.
Jest autorem nieopublikowanych dotąd dzienników.

Bohater Obrony Polski 1939. Bohater Bitwy lotniczej o Wielką Brytanię 1940.
Weteran II wojny światowej. Pułkownik pilot Wojska Polskiego, squadron leader (major)
Royal Air Force w Wielkiej Brytanii.
Ważna postać lotnictwa angielskiego w czasie wojny i lotnictwa kanadyjskiego w okresie powojennym.
Rozsławił Polskę w Anglii i Kanadzie jako doskonały pilot myśliwski – początkowo żołnierz,
następnie w okresie Zimnej Wojny z ZSRR znany pilot doświadczalny i legendarny pilot akrobatyczny.

Posiadał zarówno umiejętności pilotażu, jak i rozległą wiedzę techniczną na temat wszelkiego rodzaju samolotów.
Obecnie w Europie uznawany za jednego z najlepszych pilotów doświadczalnych i akrobatycznych wszech czasów.
Przyczynił się do postępu technologicznego światowego lotnictwa w okresie jego dynamicznego rozwoju.
Wielokrotnie przekraczał ustalone limity osiągów konstruktorskich samolotów – bił rekordy
szybkości i wysokości maszynami do tego nieprzystosowanymi, z pełnym uzbrojeniem.
Zyskał sławę i uznanie w wolnym świecie w okresie po II wojnie światowej – mniej znany za
„Żelazną kurtyną” z powodu swojej przynależności do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.
Upamiętniony pod koniec życia pomnikiem przez mieszkańców Barry’s Bay w Kanadzie, patron parku tamże.

Bohater pogłębionej biografii autorstwa Billa Zuka pt. Janusz Żurakowski. Legenda przestworzy, wydanej w 2004 r.
przez Wydawnictwo Dolnośląskie – tłumaczenie z języka angielskiego. Bohater innych publikacji w języku
angielskim, m.in. Marka Kusiby pt. Janusz Żurakowski. From Avro Arrow to Arrow Drive, Toronto 2003.
Kawaler Orderu Virtutti Militari (Krzyż Srebrny nr 8488/1943 – klasa V; najwyższe polskie odznaczenie wojenne)
Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Rzeczpospolitej Polskiej.
Odznaczony trzykrotnie Krzyżem Walecznych – 1941 za Bitwę o Anglię, dwukrotnie 1943
– po raz trzeci odebrał odznaczenie z rąk generała Władysława Sikorskiego, Naczelnego Wodza
Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Odznaczony Medalem Lotniczym.

Ordery, odznaczenia, tytuły, wyróżnienia brytyjskie i kanadyjskie
(w tym najwyższe z możliwych w lotnictwie kanadyjskim):
Mentioned in a dispatch for distinguished service (wyróżnienie angielskie za wybitną służbę, czterokrotnie),
British Star 1939-1945, British Air Crew Europe Star, British Defence Medal 1939-1945, King’s Commendation
for Valuable Service in the Air (za wybitną służbę w RAF) – 1948, Awarded the McKee Throphy – 1959, Canadian
Aviation Hall of Fame Inductee – 1973, James Floyd Award – 1990, „Pioneer in Canadian Aviation”
– The Western Canada Aviation Museum – 1996, Awarded the Queen’s Jubilee Medal for significant
contribution to Canada – 2003.

Członek Honorowy Międzynarodowego Stowarzyszenia Pilotów Doświadczalnych
– jako jedyny Polak i Kanadyjczyk (2000).
W 1996 r. Mennica Kanadyjska wydała srebrną monetę 20-dolarową z wizerunkiem
Królowej Elżbiety II oraz Janusza Żurakowskiego.

Patron Biblioteki

 

Janusz Żurakowski
1914-2004, cz. I
1914-1921 Ryżawka (obecnie Ukraina).


W herbie rodziny Żurakowskich obecne były dwie złote strzały: „Jedna przeszywa tzw. klejnot (zwieńczenie korony) z pawich piór, jakby
symbolizując wojnę. Druga, na błękitnym polu, wpisana pomiędzy dwie gwiazdy i półksiężyc, skierowana jest grotem ku górze. Być może
te dwie herbowe strzały przepowiedziały Januszowi Żurakowskiemu jego przyszłość”. Ojciec Janusza Żurakowskiego był w Ryżawce lekarzem osiedla fabrycznego przy cukrowni. Matka zajmowała się gospodarstwem domowym. Po ustaleniach Traktatu Ryskiego rodzice
Janusza Żurakowskiego (ojciec z Żytników, matka: muzyk z Hajsyna na Podolu) w dramatycznych okolicznościach i po wielu
tygodniach podróży dotarli do Polski z Ryżawki jednym wozem konnym wraz z kilkorgiem małych dzieci, w tym kilkuletnim Januszem.
1921-1926 Garwolin.
Nauka i w gimnazjum i szczęśliwe lata dzieciństwa. Ojciec Janusza Żurakowskiego był wtedy w Garwolinie lekarzem powiatowym.
1926-1934 Lublin.
„Jan[usz] trafił do Gimnazjum im. Stanisława Staszica. – Do nauki nie wykazywałem zbytniego zapału – mówił – za to, za przykładem
starszego brata Bronisława, który był entuzjastą lotnictwa i budował szybowiec, dużo czasu poświęcałem budowie modeli latających”.
Maturę przyszły lotnik uzyskał w Lublinie w 1934 r. Ojciec Janusza Żurakowskiego był wówczas w Lublinie Wojewódzkim Inspektorem
Zdrowia. Młody pasjonat lotnictwa zwyciężył w wojewódzkim konkursie modelarskim i odbył w nagrodę pierwszy lot (jako uczestnik)
samolotem LKL-5 w Lubelskim Klubie Lotniczym. Po pewnym czasie Żurakowski zapisał się na kursy szybowcowe, zwieńczone następnie
pierwszym prawdziwym samodzielnym lotem na szybowcu Czajka. „Zdobył kategorie pilotażu A i B. Podczas następnych wakacji, na kolejnym obozie szybowcowym, uzyskał kategorię C. Było to już po majowej maturze. Jego brat Bronisław studiował na warszawskiej Politechnice, siostry też wybierały się do stolicy na studia. Janusz zdecydował się ulżyć finansom ojca: zgłosił się na ochotnika do wojska. (…) Wybrał oczywiście Szkołę Podchorążych Rezerwy Lotnictwa w Dęblinie”. Wcześniej jednak udał się na kilka miesięcy do Tomaszowa Lubelskiego, gdzie przeszedł wymagające szkolenie wojskowe i został podchorążym rezerwy piechoty.
1935-1938 Dęblin, Grudziądz.
Szkoła Podchorążych Rezerwy Lotnictwa. Po jej ukończeniu Żurakowski otrzymał przydział do I Pułku Lotniczego w Warszawie.
Następnie kontynuował naukę w Dęblinie w Lotniczej Podchorążówce Zawodowej (został przyjęty na drugi rok), potem przebywał na kursie w Wyższej Szkole Bombardowania i Strzelania w Grudziądzu. (W Dęblinie Żurakowski został przyjęty jako kandydat na pilota na jedno z 40 wolnych miejsc przy liczbie 2000 chętnych do nauki.
W latach 1927-1939 w Dęblinie wykształcono jedynie 266 pilotów. Np. ze 120 absolwentów z roku 1939 jedynie 20 przeżyło wojnę).
W czasie nauki w Dęblinie Żurakowski uczestniczył w dalszych wyjazdowych kursach szybowcowych. Nauczył się latania na samolocie
RWD-8, poznał podstawy akrobacji na samolocie PWS-12. Uzyskał także przeszkolenie na pilota myśliwskiego na maszynie Potez 27.
1938 Lwów.
Otrzymał przydział wojskowy: VI Pułk Lotniczy Armii „Łódź”, 161 Eskadra Myśliwska. Żurakowski jako podporucznik pilot patrolował
wtedy granicę Polski z ZSRR na samolocie PZL P.11c. Opracował metodę wydłużenia długotrwałości lotu na tym samolocie:eksperymentował z mieszanką paliwa, obrotami silnika, prędkością maszyny. Był to jego pierwszy sukces w lataniu doświadczalnym. W tamtym czasie odbył 15-godzinny lot na szybowcu typu Komar, startując z lotniska w Pińczowie. Był to nie lada wyczyn. Wtedy też podejmował Żurakowski pierwsze próby akrobacji szybowcowej.
Jako urlopowicz na terenie Akademii Szybowcowej w Bezmiechowej na Podkarpaciu, uległ w okolicach poważnemu wypadkowi w czasie lotu
nocnego na szybowcu - doznał pęknięcia kości potylicznej czaszki, co wiązało się z częściową utratą pamięci. Hospitalizowany w Przemyślu,
wkrótce powrócił do latania w jednostce, aby następnie po dodatkowych badaniach powrócić do leczenia jako rekonwalescent w Krynicy.
Żurakowski po wypadku stał się niejako naturalnym kandydatem do roli instruktora pilotażu, m.in. z racji posiadanej umiejętności doskonałego sterowania samolotem PZL P.11c.
1939 Ułęż k. Dęblina.
Janusz Żurakowski został instruktorem (jednym z pięciu) na kursie specjalizacji myśliwskiej w Centrum Wyszkolenia Lotnictwa
w Dęblinie przy Wyższej Szkole Strzelania i Bombardowania przeniesionej z Grudziądza, w bazie na lotnisku pomocniczym Ułęż.
W tym czasie miał zostać powołany do składu reprezentacji Polski pilotów szybowcowych na Igrzyska Olimpijskie w Helsinkach 1940–nie odbyły się z powodu wybuchu wojny. W nocy z 31 sierpnia na 1 września 1939 r. przebywał na posterunku w Ułężu. 2 września znalazł się w kluczu alarmowym grupy
myśliwskiej „Dęblin” w grupie instruktorów i ok. 50 kadetów. Tego samego dnia starł się jako pilot na samolocie PZL P.7 z siedmioma niemieckimi Dornierami Do 17Z. Postrzelił wtedy maszynę wroga i przyjął na siebie ostrzał. W kolejnych dniach odbył pięć lotów bojowych na PZL P.7. Wykonał rozkaz ryzykownej ewakuacji nieuzbrojonego
samolotu Potez XXVII (służącego przed wojną do holowania celów strzeleckich) z Ułęża na lotnisko pod Sokalem n. Bugiem.
Wkróce wykonał także rozkaz przekroczenia granicy Polski z Rumunią.
Tułaczka 1939-1940.
Janusz Żurakowski został internowany w Rumunii (Tulcza, Babadag), następnie ewakuowany z tego kraju jako cywil z fałszywymi
dokumentami jednym z pierwszych transportów. Następnie przebywał jako podróżny w Porcie Bałczik nad Morzem Czarnym, wkrótce
w Bejrucie w Libanie kontrolowanym przez Francuzów. Kilka miesięcy spędził w oczekiwaniu na mobilizację we Francji. Dotarł do Anglii
w pierwszej grupie polskich lotników, tuż przed zdobyciem Francji przez Niemców.
Wielka Brytania 1940-1952.
Początkowo, jak inni Polacy w Anglii, Janusz Żurakowski służył w Volunteer Reserve – Ochotniczej Rezerwie Królewskich Sił Powietrznych
jako Pilot Officer (podporucznik RAF; był to najniższy stopień oficerski w wojsku angielskim). Następnie od maja 1940 r. był Żurakowski dowódcą plutonu polskiego w Blackpool. Później w Army Co-operation School (Centrum Szkolenia Współpracy z Armią w Old Sarum k. Salisbury), następnie w 5. Operational Training Unit w Aston Down w hr. Gloucestershire – Żurakowski uzyskał przeszkolenie na samolotach Moth i Hector, potem na samolocie myśliwskim Supermarine Spitfire Mk I oraz maszynach Harward i Master. W czasie Bitwy o Wielką Brytanię był Żurakowski w składzie dywizjonów angielskich RAF, jako pilot Spitfire Mk I (pierwszy lot na tym samolocie odbył 24 VII 1940 r., w późniejszych latach wykonał ponad tysiąc lotów na wszystkich modelach Spitfierów). Od 5 VIII 1940 w jednostce liniowej: lotnik 152 angielskiego dywizjonu „Hyderabad” na lotnisku w pobliżu bazy RAF w Warmwell. Zadaniem Żurakowskiego było wówczas wykonywanie defensywnych patroli w północno-wschodniej Anglii, zaś po przeniesieniu dywizjonu w rejon Portsmouth brał czynny udział w obronie południowej Anglii przed nalotami niemieckimi.

Patron Biblioteki


Janusz Żurakowski
1914-2004, cz. II
Wielka Brytania 1940-1952 cd.


Wkrótce Żurakowski znalazł się w składzie 234. angielskiego dywizjonu w St. Eval k. Newquay w Kornwalii (początkowo na uboczu walk
powietrznych o Anglię, następnie w Middle Wallop w centrum wydarzeń: 13 VIII 1940 nastąpiło bombardowanie bazy przez Niemców).
W Bitwie z Luftwaffe nad Wielką Brytanią odbywał 2-3 loty bojowe dziennie na samolocie Spitfire Mk 1 (łącznie: 54 loty), zestrzelił z całą pewnością trzy samoloty wroga.

Bilans Żurakowskiego: dwóch zabitych Niemców i zestrzelone maszyny: Bf 110 C-2 oraz dwa samoloty
Bf 109 E-1. Zaliczono mu także zestrzelenie prawdopodobne wspólne samolotu niemieckiego Bf 110 C (samolot został rozbity na lotnisku
w okupowanej Francji). Jego samolot w walce powietrznej nad Anglią także został raz zestrzelony, a sam Żurakowski został wtedy uznany
za poległego. Jeden lot w tamtym czasie zakończył Żurakowski lądowaniem awaryjnym i niebezpiecznym wypadkiem. Po zdziesiątkowaniu Dywizjonu 234 i wycofaniu go do Kornwalii (z 22 pilotów zginęło 15) znalazł się Żurakowski jako ochotnik w Dywizjonie 609 w Middle Wallop, następnie w Warmwell, potem w Biggin Hill (od 7 X 1940). Wówczas osłaniał w samolocie myśliwskim loty bombowców nad okupowaną przez Niemców Francją. W czasie odpoczynku od walk odwiedził w Londynie żonę i córkę nieżyjącego już Marszałka Józefa Piłsudskiego. Następnie nadal przebywał Żurakowski w Anglii, już jako weteran zwycięskiej Bitwy o Wielką Brytanię. Został skierowany jako wprawny i zdolny pilot do szkolenia kandydatów na pilotów myśliwskich RAF. W 1941 r. uzyskał awans na porucznika RAF (Flying Officer), był instruktorem operacyjnej jednostki treningowej (57.OTU w Hawarden, następnie w latach 1941-1942 w różnych OTU). W grudniu 1941 r. znalazł się po raz pierwszy w polskiej jednostce lotniczej – dołączył do 315. Dywizjonu Myśliwskiego „Dęblińskiego” w Northolt. W 1942 r. awansował na stopień Kapitana RAF (Flight Lieutenant). Potem był dowódcą eskadry polskiego
                                          myśliwskiego Dywizjonu 306 „Toruńskiego” w Church Stanton, następnie jako p.o. dowódca tego samego dywizjonu.                                     Jako ochotnik sporządzał wówczas wykaz wad samolotów Spitfire, co przyczyniło się do poprawy bezpieczeństwa lotników w Wielkiej Brytanii.
Był współautorem publikacji pt. Fihgting Talk (wyd. 1942) – praktycznego podręcznika szkoleniowego w myśliwskich jednostkach
treningowych. Został przedstawiony na kartach tego wydawnictwa jako „pilot o zmyśle taktycznym, który na podstawie własnych
doświadczeń zaproponował prosty sposób na określenie kursu, który prowadził najkrótszą drogą do bombowców”. Później opracował
projekt „Kontroler lotu” dla samolotów Spitfire. W 1942 r. ponownie awansował, tym razem na stopień Kapitana WP i Majora RAF (Squadron Leader). Jeszcze w tym samym roku (1942) był ponownie instruktorem, tym razem Sektora Wyszkolenia Strzeleckiego w Norholt.
W tym czasie brał jednak udział w lotach operacyjnych dywizjonów myśliwskich i zestrzelił samolot niemiecki nad Anglią.
Jeszcze w 1942 został Żurakowski dowódcą Dywizjonu Myśliwskiego 316 „Warszawskiego” w Heston, potem w Croydon, następnie
w Hutton Cranswick. Zadaniem podległych mu lotników było osłanianie wypraw bombowych, atakowanie celów niemieckich we Francji,
Belgii, Holandii na samolotach Spitfire Mk V. Żurakowski jako dowódca odbył wtedy 12 lotów bojowych, zaś jego dywizjon odniósł 18 zwycięstw pewnych i 17 prawdopodobnych. Uszkodzono 12 maszyn niemieckich.
W 1943 r. Żurakowski został ponownie instruktorem Sektora Wyszkolenia Strzeleckiego w Northolt. Wtedy też w walce uszkodził
niemieckiego Messerschmitta Bf 109G, na samolocie Spitfire Mk IX. Wkrótce został Zastępcą Dowódcy I Polskiego Skrzydła Myśliwskiego
w Northolt (w składzie skrzydła były m.in. polskie Dywizjony Myśliwskie 303 i 316). Dowodził w 46 lotach operacyjnych – w akcjach
przy osłanianiu bombowców, w tym amerykańskich, nadlatujących nad Niemcy: eskortowano wtedy bombowce do granicy Belgii i Holandii
z Niemcami, następnie eskortowano je w drodze powrotnej od granicy. Były to wyprawy po kilkaset samolotów.
Janusz Żurakowski miał wówczas swój udział w wypracowaniu przez Polaków własnego skutecznego szyku w locie, który to szyk później został wprowadzony do praktyki RAF.
Jeszcze w 1943 r. znalazł się Żurakowski w samym Sztabie Dowództwa Myśliwskiego RAF w Stanmore jako instruktor. Przekonywał wtedy
Brytyjczyków do wprowadzenia unowocześnień taktycznych w lotnictwie angielskim. Nie był zainteresowany w tamtym czasie propozycją
podjęcia nauki w wojskowej Polskiej Wyższej Szkole Lotniczej w Weston i wybrał karierę pilota doświadczalnego.
W 1944 r. rozpoczął naukę w Imperialnej Szkole Pilotów Doświadczalnych w Boscombe Down (w programie była m.in. 6-tygodniowa praktyka w wytwórni lotniczej). Uzyskał awans na stopień Majora WP. Na początku 1945 r. był już pilotem doświadczalnym w Airplane & Armament Experimental Estabilishment w Boscombe Down.
Po zakończeniu II wojny światowej jako żołnierz PSZ na Zachodzie nie miał możliwości bezpiecznego powrotu do Polski.
(Stryj Żurakowskiego został zamordowany w Katyniu, zaś jego ojciec we wrześniu 1941 r. w Lublinie został najprawdopodobniej celowo zabity przez Niemca – zginął pod kołami samochodu).
W latach 1945-1947 Żurakowski pracował nadal w Boscombe Down jako pilot oblatywacz przy Instytutucie Badań Samolotów i Uzbrojenia.
Testował w locie 40 typów samolotów jako pilot Dywizjonów „C” (test maszyn dla lotnictwa Królewskiej Marynarki) oraz „A” (test myśliwców).
W 1947 r. latał na legendarnym samolocie Chipmunk polskiego inżyniera – maszyna ta później stała się podstawowym samolotem treningowym w lotnictwie angielskim.
W tamtym czasie brał udział w licznych pokazach akrobatycznych, latając na samolotach z napędem odrzutowym takich jak Gloster Meteor,
Havilland Vampire, Spiteful. Testował legendarne dzisiaj maszyny, m.in. Martin Baker MB5. Wykonywał w czasie pokazów na oczach ponad
100 tys. ludzi najtrudniejsze i nietypowe ewolucje - na samolotach opancerzonych i obciążonych pociskami, często z wykorzystaniem tylko jednego z dwóch silników. Żurakowski był wówczas znanym w Anglii pilotem akrobatycznym.

W 1947 r. zakończył karierę wojskową jako (wówczas) Major Wojska Polskiego i Squadron Leader (Major) w wojsku angielskim.
Od 1947 r. był pilotem eksperymentalnym (następnie także szefem zespołu pilotów doświadczalnych) w przedsiębiorstwie Gloster Aircraft C.O.
Wkrótce był tam również pilotem wyznaczonym przez ministerstwo odpowiedzialne za rozwój i produkcję samolotu Meteor.
W 1948 w Paryżu ożenił się z Anną (Hanną) Danielską, koleżanką sprzed wojny. (Jej bracia zginęli w Katyniu i Powstaniu Warszawskim,
zaś jej ojciec został wywieziony w 1944 w głąb ZSRR – wrócił w 1947). Anna dotarła z Polski na Zachód po wielu miesiącach oczekiwania
jako studentka-stypendystka. Wkrótce narodzili się synowie Janusza i Anny, Jerzy i Marek.
W 1949 r. Żurakowski wg dziennikarzy angielskich pobił światowy rekord szybkości przelotu, samolotem Meteor – w ciągu 3 minut maszyna
pilotowana przez Żurakowskiego obciążona sprzętem wojskowym wzniosła się lotem pionowym na wysokość 5 mil.
W 1950 r. Żurakowski samolotem Meteor pobił rekord szybkości przelotu na trasie Londyn-Kopenhaga-Londyn. Rezultat: 2 godziny, 29 minut i 8,5 sekundy, średnia prędkość 775 km/h, średni pułap wys. 10 400 m.
W 1951 r. jako reprezentant przedsiębiorstwa Gloster brał udział w najważniejszych pokazach lotniczych w Wielkiej Brytanii
(m.in. w Farnborough: 140 tys. widzów). Był autorem nietypowej i ówcześnie rozsławionej ewolucji pn. Zurabatic Carthwell (młynek)
na samolocie Meteor F.8. Od 1951 r. testował również samolot Gloster Javelin, który był kolejnym produktem przedsiębiorstwa Gloster Aircraft C.O

.Patron Biblioteki


Janusz Żurakowski
1914-2004, cz. III
1952-1960 Kanada, jako pilot.


W kwietniu 1952 r. wraz z rodziną przeniósł się na stałe do Kanady i rozpoczął tam pracę pilota doświadczalnego w przedsiębiorstwie A.V. Roe w Malton k. Toronto. Testował tam samolot Avro Canada CF-100 Canuck Mk 1, następnie kolejne modele tej maszyny. Avro był pierwszym odrzutowym samolotem myśliwskim przechwytującym, zaprojektowanym i jednocześnie wykonanym w Kanadzie. Wkrótce Żurakowski sensacyjnie przekroczył – na nieprzystosowanym do tego typu wyczynów CF-100 Mk 4 – barierę szybkości dźwięku w locie nurkowym.  Dokonał tego jako pierwszy w Kanadzie (i najprawdopodobniej także na świecie) samolotem z prostymi skrzydłami.
W 1953 r. demonstrował w Malton, gdzie mieściła się fabryka samolotów Orenda, możliwości akrobatyczne samolotu CF-100 Marszałkowi Bernardowi Law Montgomery, sławnemu dowódcy wojskowemu z czasów II Wojny Światowej.

W 1954 r. Żurakowski miał poważny wypadek w czasie testów dozbrojenia samolotu CF-100 Mk 4. Zginął wówczas towarzysz jego lotu, młody obserwator. Pilot złamał sobie kostkę oraz uszkodził jeden kręg. Wkrótce miał kolejny wypadek spowodowany awarią podwozia samolotu.
W 1955 r. wraz z żoną zakupił dwie działki na Kanadyjskich Kaszubach nad jeziorem Wadsworth. Tam Żurakowscy spędzali odtąd czas wolny
oraz wakacje. W tym też czasie został Żurakowski starszym pilotem doświadczalnym Avro Aircraft Limitted (firma-córka A.V. Roe Canada).
W dalszym ciągu brał udział w ważnych pokazach lotniczych w Kanadzie i Wielkiej Brytanii. W tym samym roku w A.V. Roe rozpoczęto prace konstrukcyjne nad ultranowoczesnym samolotem supersonicznym Arrow CF-105 (wizja maszyny „Strzała” istniała już od 1949). Był to samolot pościgowy dwukrotnie szybszy od CF-100, ze sterowaniem elektrycznohydraulicznym. Samolot ten miał realną szansę stać się wówczas najlepszym myśliwcem przechwytującym na świecie. Żurakowski został wtedy szefem pilotów eksperymentalnych w A.V. Roe.
W 1957 r., 4 października, w dniu wzniesienia na orbitę przez ZSRR Sputnika - pierwszego sztucznego satelity ziemi, odbyła się publiczna
prezentacja samolotu Avro Canada CF-105 Arrow o oznaczeniu RL-201. Świadkiem lotu Żurakowskiego tą maszyną był wielotysięczny tłum,
zaś samolot zadebiutował w powietrzu przy obecności wielu ważnych gości. Żurakowski zdecydował się na pilotowanie maszyny pomimo
jednoznacznych i wielokrotnych wskazań symulatora lotu, że samolot rozbije się kilka sekund po starcie.
Pokaz samolotu Arrow oglądało w kanadyjskiej TV ok. 1 mln ludzi. Maszyna ta miała kluczowe znaczenie dla obronności Kanady,
która graniczyła wówczas z ZSRR i była postrzegana w okresie Zimnej Wojny jako bufor pomiędzy USA a nieprzyjacielem.
W 1957 r. Żurakowski zrzekł się obywatelstwa Wielkiej Brytanii i przyjął obywatelstwo Kanady.
W 1958 r. zakończył bogatą karierę pilota doświadczalnego. Odtąd w A.V. Roe pełnił funkcję koordynatora pomiędzy sekcją pilotów doświadczalnych a biurem konstrukcyjnym.
W 1959 r. zniszczono prototypy samolotów i dokumentację Avro Canada CF-105 Arrow, co do dzisiaj w Kanadzie pozostaje sprawą
kontrowersyjną, opisywaną współcześnie nawet w kanadyjskich podręcznikach do nauki historii. Rząd kanadyjski, rezygnując wówczas
z seryjnej produkcji właściwie już gotowej maszyny, powoływał się na aspekt finansowy przedsięwzięcia oraz rzekomy – mający niebawem
nastąpić – koniec ery przydatności samolotów myśliwskich. (Premier Kanady zainwestował następnie w zakup amerykańskich rakiet, co okazało inwestycją nietrafioną).
W 1959 r. Żurakowski – pełen goryczy po upadku projektu Avro Canada CF-105 Arrow – odbierał ważną Nagrodę Trans-Canada McKee
Trophy za rok 1958 „za wybitny udział w eksperymentalnych lotach samolotów odrzutowych w Kanadzie”. W tym samym roku
był uczestnikiem – wraz z żoną – oficjalnego obiadu z Królową Elżbietą II oraz Księciem Filipem.
W 1960 r. ukończył korespondencyjne studia budownictwa oraz kurs dla projektantów domów.
Zakończył także współpracę z A.V. Roe (miał wówczas 44 lata).

1960-2004 Kanada, jako osadnik.


Rozpoczął budowę domu i pensjonatu „Kartuzy Lodge” na Kanadyjskich Kaszubach nad Jeziorem Kamaniskeg, gdzie
wraz z żoną posiadał 125 akrów ziemi. Rozpoczął się kolejny etap jego biografii związany z pionierską pracą osadniczą na wówczas jeszcze dziewiczym terenie. (Warto dodać, że ośrodek Żurakowskich na przestrzeni kilkudziesięciu kolejnych lat był ważnym miejscem spotkań Polaków w Kanadzie). Na Kanadyjskich Kaszubach dały o sobie znać zainteresowania konstrukcyjne Żurakowskiego. Samodzielnie zbudował łódki na potrzeby ośrodka, stworzył kajaki bezpieczne do użytkowania dla dzieci, skonstruował dwupływakowy bezpieczny katamaran z żaglem oraz kilka pojazdów do poruszania się na jeziorze zimą (magidła, „ufo z Kartuz”). Rozpoczął produkcję na sprzedaż kajaków oraz motorówek z wówczas nowoczesnego tworzywa fiber glass. Wkrótce skonstruował nowatorski pojazd, żagloszybowiec, którym chciał nawet pobić rekord świata w szybkości poruszania się pojazdem wodnym napędzanym wyłącznie siłą wiatru.

W 1961 r. Żurakowskich odwiedziła matka byłego pilota. Zobaczyli się po raz pierwszy po 22 latach rozłąki.
W 1970 r. nastąpiła zmiana sytuacji politycznej w Polsce. Żurakowski wraz z żoną odwiedził krewnych w Polsce.
W 1973 odbył się odczyt Żurakowskiego na tematy lotnicze dla Stowarzyszenia Polskich Inżynierów i Techników w Toronto i Ottawie.
W 1985 powstał Polski Instytut „Kaszuby” w Kanadzie z siedzibą w Kartuzy Lodge. Janusz i Anna Żurakowscy byli odtąd jeszcze bardziej
zaangażowani w promowanie kultury kaszubskiej oraz kultywowanie pamięci o osadnictwie w Kanadzie XIX oraz XX-wiecznych Kaszubów.
W 1993 r. odbył się odczyt Żurakowskiego na tematy lotnicze dla Stowarzyszenia Polskich Inżynierów i Techników w Toronto i Ottawie.
W 1990 r. nastąpiła ponowna zmiana sytuacji politycznej w Polsce. Żurakowski znowu odwiedził Polskę, zaś w Warszawie uczestniczył w spotkaniu, którego był bohaterem – w siedzibie Stowarzyszenia Polskich Pilotów Doświadczalnych w Warszawie. W 1992 wziął udział w Światowym Zjeździe Polskich Lotników w Warszawie oraz Dęblinie, w czasie którego przekazano do Polski z Anglii na Placu Piłsudskiego Sztandar Polskich Sił Powietrznych. W 1996 Mennica Kanadyjska wydała srebrną monetę 20-dolarową z wizerunkiem Królowej Elżbiety II oraz Janusza Żurakowskiego – dla upamiętnienia pokonania przez pilota bariery dźwięku w 1952 roku na samolocie CF-100 Canuck Mk 4. Dokonał tego wtedy jako pierwszy w Kanadzie oraz najprawdopodobniej jako pierwszy na świecie w samolocie z wyprostowanymi skrzydłami.

W 1997 r. w Kartuzy Lodge miała miejsce wizyta członków Zespołu Pieśni i Tańca „Kaszuby” z Kartuz. Kaszubi uczestniczyli
w kanadyjskich obchodach 1000-lecia Gdańska na zaproszenia Stowarzyszenia Gdańszczan w Kanadzie.
W 1998 odbyły się uroczyste obchody 40. rocznicy prezentacji samolotu Avro Canada CF-105 Arrow
– Janusz Żurakowski był ważną postacią w czasie tego wydarzenia.

Patron Biblioteki


Janusz Żurakowski
1914-2004, cz. IV
1960-2004 Kanada, jako osadnik cd.


W 1999 r. w kanadyjskiej telewizji CBC został wyemitowany film pt. Strait Arrow – The Janusz Żurakowski story. W 2000 r. nowy budynek Canadian Flight Test Centre w Cold Lake w Prowincji Alberta w Kanadzie został nazwany imieniem Janusza Żurakowskiego. W tym samym roku Żurakowski został Członkiem Honorowym Międzynarodowego Stowarzyszenia Pilotów Doświadczalnych – jako jedyny Polak i Kanadyjczyk. Wkrótce została ustanowiona Roczna Nagroda im. Janusza Żurakowskiego dla najwybitniejszego szybowcowego kadeta roku w oddziale Air Cadets „Avro Aroow” w Aerospace Historical Fundation of Canada. W 2000 r. w Kartuzy Lodge ponownie miała miejsce wizyta członków Zespołu Pieśni i Tańca „Kaszuby” z Kartuz – Kaszubi uczestniczyli w obchodach Millennium na zaproszenie Stowarzyszenia Gdańszczan w Kanadzie. W 2004 r. Janusz Żurakowski zmarł w Kartuzy Lodge, po walce z białaczką. „Janusz Żurakowski miał dwa życia: lotnicze i osadnicze, miał też dwa pogrzeby. W pierwszym, 12 lutego 2004 roku pochowano go pośród… brył lodu z jeziora Kamaniskeg: ziemia na Kadyjskich Kaszubach była zbyt zmarznięta, by można było wykopać grób. Dopiero w kwietniu
odbył się drugi, już ten właściwy pochówek na cmentarzu Parafii św. Jadwigi przy Siberia Road w Barry’s Bay. Leży tam obok żony Anny, która dołączyła do męża we wrześniu 2015 roku”. W 2008 r. na Kanadyjskich Kaszubach gościła delegacja z gminy Kartuzy w składzie: Mirosława Lehman – Burmistrz Kartuz, Jerzy Pobłocki – Przewodniczący Rady Miejskiej w Kartuzach, Franciszek Kwidziński – Kierownik RZPiT „Kaszuby” z Kartuz. Powstał wówczas pomysł uhonorowania postaci Janusza Żurakowskiego w Kartuzach. W 2009 r. zmarł brat Janusza Żurakowskiego, Bronisław: sławny konstruktor, obliczeniowiec, pilot, doradca, zasłużony dla budowy śmigłowców w Polsce. Był głównym konstruktorem pierwszego polskiego śmigłowca BŻ-1Gil (w 1950 r.). 2010, 16 czerwca: Janusz Żurakowski zostaje patronem Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej w Kartuzach. Kaszubów z Kanady reprezentują w Kartuzach tego dnia Henryk Bartul, Wiceprezes Polskiego Instytutu „Kaszuby” w Kanadzie oraz Zuzanna Stupak, przedstawicielka Stowarzyszenia Gdańszczan w Toronto.

Kanadyjskie Kaszuby

„Okolica Wilna i Barry’s Bay, położone w powiecie Renfrew w prowincji Ontario, to malownicza kraina wzgórz i jezior, znana dziś pod nazwą
Madawaska Valley. Jednakże przyjeżdżający tu Polacy używają nazwy Kanadyjskie Kaszuby, gdyż jednymi z pierwszych osadników na tej ziemi byli polscy Kaszubi, przybyli do Kanady już w połowie XIX wieku. Ich ziemie rodzinne znajdowały się wówczas pod zaborem pruskim i z kraju ojców wypędzała ich nie tylko bieda, lecz także prześladowania narodowe i religijne. Szukali w Kanadzie nowego życia, szukali wolności. Otrzymali działki wzdłuż drogi kolonizacyjnej Opeongo Road, w terenie trudnym, pełnym wzgórz, kamieni i piasków. I to właśnie oni, swą pionierską pracą, przyczynili się do zagospodarowania tych terenów. W następnym stuleciu, po drugiej wojnie światowej, przybywali do Kanady Polacy, których wojenne losy wygnały z ojczyzny. Większość z nich to byli członkowie Polskich Sił Zbrojnych, walczących w czasie wojny u boku aliantów. W Kanadzie odkryli oni wkrótce rejon Kaszub. Oczarowani krajobrazem, a także obecnością ludności kaszubskiego pochodzenia, zaczęli tu przyjeżdżać, a z czasem się osiedlać. Powstały ośrodki harcerski i zakonu franciszkanów. Wokół okolicznych jezior zaczęto budować domki letniskowe, potem także stałe rezydencje. W latach osiemdziesiątych dwudziestego stulecia dołączyła do tej grupy polska emigracja posolidarnościowa. Na tej ziemi pełnej pamiątek dawne życie splata się z nowym, a tradycje przeszłości są ważnym duchowym bogactwem przekazywanym z pokolenia na pokolenie”.

Patron Biblioteki


Anna Żurakowska
Kartuzy Lodge

„W roku 1958 Janusz Żurakowski zakupił sto dwadzieścia akrów nad północnym brzegiem jeziora Kamaniskeg. Choć do terenu tego nie było
dojazdu, w roku 1960 postanowił wraz z żoną Anną założyć tu ośrodek turystyczny. Wytyczono drogę, przeprowadzono przez wzgórza linię
elektryczną i jeszcze tego samego lata stanął na skraju polany nad jeziorem główny budynek i pierwsze dwa domki.
Przez następne czterdzieści trzy lata działał tu ośrodek pod nazwą Kartuzy Lodge. Przybywało domków, jak również gości, przyjeżdżających często z dalekich stron, nawet z Polski. Po kilku latach zaczęto sprzedawać państwowe działki wzdłuż brzegu jeziora przylegającego do Kartuzy Lodge. Nabywcami były przeważnie osoby polskiego pochodzenia i tak powoli powstała w tym rejonie polska kolonia. Dopiero po dwudziestu latach droga do Kartuz została przejęta przez gminę, poszerzona i połączona z drogą biegnącą wzdłuż jeziora w kierunku rzeki Madawaski. Długoletnia tradycja, podtrzymywana nie tylko przez właścicieli, lecz także przez parę pokoleń gości i sąsiadów, uczyniła ten zakątek miejscem o niepowtarzalnym charakterze, który przetrwał, choć nie ma już wśród nas założyciela, Janusza Żurakowskiego. Przez ostatnie piętnaście lat obozował podczas wakacji na terenie Kartuz harcerski szczep „Warszawa” ze Scarborough. Od wielu też lat
w Kartuzach odbywają się zebrania założonego w 1985 roku Polskiego Instytutu Kaszuby”.
Anna Żurakowska

Biografię Janusza Żurakowskiego
opracował
Piotr Smoliński


Patron Biblioteki

Powyżej: Stanisław Zieliński (1933-2013), portret Janusza Żurakowksiego. Obraz namalowany z okazji uroczystości nadania Bibliotece patrona w 2010 roku. Własność Biblioteki.

Patron Biblioteki
Powyżej: płaskoźerzeźba autorstwa prof. Sławoja Ostrowskiego (1943-2018), odsłonięta w dniu nadania Miejskiej i Powiatowej Bibliotece Publicznej w Kartuzach imienia Janusza Żurakowskiego.


Zapoznaj się z księgiozbiorem Biblioteki na temat Janusza Żurakowskiego (wejdź).


Patron Biblioteki

Partnerzy Biblioteki